Research article | Open Access
Journal of Research in Education and Teaching 2025, Vol. 14(1) 1-20
pp. 1 - 20
Publish Date: June 30, 2025 | Single/Total View: 0/0 | Single/Total Download: 0/0
Abstract
Bu araştırmanın amacı, ilkokullarda okutulan Hayat Bilgisi ders kitaplarında eğitimin siyasal işlevine hizmet eden ideolojinin incelenmesidir. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen çalışmada doküman incelemesi kullanılmış; veri kaynağını 2024–2025 eğitim-öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanan 1., 2. ve 3. sınıf Hayat Bilgisi ders kitapları oluşturmuştur. Veriler içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiş ve dört ana tema etrafında ideolojik unsurların yer aldığı belirlenmiştir: bilim ve teknoloji (milli teknoloji, yaratıcılık), milliyetçilik (milli kültür unsurları, milli değerler, milli kimlik, milli birlik ve beraberlik), demokrasi (milli egemenlik, seçme ve seçilme, katılım, özgürlük, eşitlik, temel haklar ve ödevler) ve Atatürkçülük. Ders kitaplarından elde edilen sonuçlar incelendiğinde, Mustafa Kemal Atatürk’ün hayatıyla ilgili bilgi sahibi olan, kişilik özelliklerini bilen, bilim ve teknolojiye meraklı, yaratıcı, yaşadığı ülkenin yönetim şeklini bilen, sahip olduğu temel hak ve ödevlerle ilgili bilgi sahibi olan, yaşadığı toplumun değerlerinin farkında olan, ülkesini seven ve milli değerleriyle ilgili bilgi sahibi olan bireyler yetiştirilmesinin hedeflendiği anlaşılmıştır.
Keywords: İdeoloji, eğitimin siyasi işlevi, ders kitabı, hayat bilgisi ders kitabı
APA 7th edition
ATES*, H., & KARTAL, S. (2025). Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında İdeoloji. Journal of Research in Education and Teaching, 14(1), 1-20.
Harvard
ATES*, H. and KARTAL, S. (2025). Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında İdeoloji. Journal of Research in Education and Teaching, 14(1), pp. 1-20.
Chicago 16th edition
ATES*, Huseyin and Sadik KARTAL (2025). "Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında İdeoloji". Journal of Research in Education and Teaching 14 (1):1-20.
Akın Mart, Ö., & Kartal, S. (2022). 12. sınıf T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabında eğitimin siyasal işlevinin incelenmesi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), 12(1), 259-282.
Akın, U., & Arslan, G. (2014). İdeoloji ve eğitim: Devlet-eğitim ilişkisine farklı bir bakış. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 81-90.
Akkaya, A. (2023). Hayat bilgisi dersi öğretim programının CIPP modeline göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi.
Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Çev. A. Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları.
Apple, M. W. (2004). The state and the politics of knowledge. London: Routledge.
Batmaz, O. (2022). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarındaki tarihin incelenmesi. International Journal of Social Science Research, 11(2), 24-36.
Bayesen, Ö. (2024). Kültürlerarası anlayış becerilerinin kazandırılmasında ilkokul hayat bilgisi dersi öğretim programının hayat bilgisi ders kitaplarının ve örtük programın incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kilis 7 Aralık Üniversitesi.
Çelik, Ö. (2017). 2009 hayat bilgisi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
Demirci, K. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programının ve ders kitaplarının duyuşsal kazanımlar ve sosyal ve duygusal beceriler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
Durmaz, M., Topcam, A. B., Sönmez, M., & Baysal, Z. N. (2023). Etkileşimli okuma destekli hayat bilgisi derslerinin ilkokul öğrencilerinin hayat bilgisi dersi ve çevreye yönelik tutumlarına etkisi. Millî Eğitim, 52 (240), 3083-3112. DOI: 10.37669/milliegitim.1181730
Eryılmaz Ballı, F., & Kartal, S. (2020). Eğitimin siyasal işlevi; sosyal bilgiler ders kitabı örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 36-49.
Flick, U. (2018). Doing triangulation and mixed methods. SAGE Publications Ltd, https://doi.org/10.4135/9781529716634
Gözel, Ü. (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programının değerler eğitimi açısından öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
Gözütok, F. D., Taş, İ. D., Rüzgar, M. E., Akçatepe, A. G., & Yetkiner, A. (2015). Evaluation of primary school first grade life studies books İlkokul birinci sınıf hayat bilgisi kitaplarının değerlendirilmesi. Elementary Education Online, 14(3), 825-844.
Gutek, G. L. (2014). Eğitime felsefi ve ideolojik yaklaşımlar (Çev. N. Kale), Ankara: Ütopya Yayınları.
İnal, K. (1998). Türkiye’de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler -27 Mayıs ve 12 Eylül askeri müdahale dönemlerine ilişkin bir inceleme-(Yayınlanmamış Doktora tezi), Ankara; Ankara Üniversitesi.
Kalafatcı, Ö. (2017). Hayat bilgisi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Ordu ili örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ordu Üniversitesi.
Karabağ, Ş. G. (2009). Hayat bilgisi dersinin tarihçesi. B. Tay (Ed.), Hayat bilgisi öğretimi içinde (s. 3-20). Maya Akademi.
Karabörk, T. (2020). İlkokul 1. sınıf hayat bilgisi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
Karasu Avcı, E., & Ketenoğlu Kayabaşı, Z. E. (2018). Hayat bilgisi dersi öğretim programlarının amaçlarındaki değerlerin içerik analizi (1936-2018). Değerler Eğitimi Dergisi, 16(35), 27-56.
Kartal, S. (2018). İktidardaki okul: Eğitimin politik işlevi, İstanbul: Pales Yayınları.
Kızıloluk, H. (2013). Eğitimin toplumsal temelleri. Ankara: Anı Yay.
Korkmaz, F. (2016). Yeniden kavramsallaştırmacılık akımı bağlamında 6.sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programının politik bir metin olarak incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2. Edition). London: Sage Publications.
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). İlkokul 1, 2 ve 3. sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2023). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1, 2 ve 3. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
Özgüç, C. (2019). İlkokul 2. sınıf hayat bilgisi dersi öğretim programının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
Pinar, W. F., Reynolds, W. M., Slattery, P., & Taubman, P. M. (2004). Understading curriculum: An introduction to the study of historical and contemporary curriculum discourses. USA: Peter Lang.
Seale, C. (1999). The quality of qualitative research. SAGE Publications Ltd, https://doi.org/10.4135/9780857020093
Sirem, Ö. (2023). Examining primary school curriculum from the perspective of classroom education: The case of 2015-2018. Hacettepe University Journal of Education, 38(2), 248-259. doi: 10.16986/HUJE.2023.482.
Şimşek, A., & Kartal, S. (2020). Ortaokul T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabına yansıyan
vatandaşlık algısı, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1); 43-57.
Toprak, N. (2019). İlkokul hayat bilgisi dersi öğretim programının din eğitimi bakımından değerlendirmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Ütkür Güllühan, N., & Guseinova, E. (2021). Hayat bilgisi dersi öğretim program ve ders kitapları: Türkiye ve Rusya karşılaştırması. Journal of Qualitative Research in Education, 28, 79-99. doi: 10.14689/enad.28.4
Yerli, B. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programı bağlamında TRT çocuk dergisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
Zan, T. (2022). Hayat bilgisi dersi öğretim programının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.